Overzicht van tijden in de Kroatische grammatica

De Kroatische taal kent verschillende tijden die gebruikt worden om handelingen in het verleden, heden en de toekomst uit te drukken. Deze tijden zijn essentieel voor het correct formuleren van zinnen en het overbrengen van de juiste betekenis. De belangrijkste tijden in het Kroatisch zijn:

• Onvoltooid tegenwoordige tijd (prezent)
• Onvoltooid verleden tijd (imperfekt)
• Voltooid verleden tijd (perfekt)
• Plusquamperfectum (pluskvamperfekt)
• Toekomende tijd (futur I en futur II)

Elke tijd heeft zijn eigen specifieke gebruik en vorm, die we hieronder uitgebreid zullen behandelen.

Onvoltooid tegenwoordige tijd (Prezent)

De onvoltooid tegenwoordige tijd, ofwel ‘prezent’, wordt gebruikt om handelingen uit te drukken die in het heden plaatsvinden of algemene waarheden aangeven. Het is de meest gebruikte tijd in het Kroatisch en vormt de basis voor veel dagelijkse communicatie.

Vorming van de prezent

De prezent wordt gevormd door de stam van het werkwoord te nemen en de juiste uitgang toe te voegen, afhankelijk van de persoon en het getal. Bijvoorbeeld, het werkwoord govoriti (spreken):

• Ja govorim (Ik spreek)
• Ti govoriš (Jij spreekt)
• On/Ona/Ono govori (Hij/Zij/Het spreekt)
• Mi govorimo (Wij spreken)
• Vi govorite (Jullie spreken)
• Oni/One/Ona govore (Zij spreken)

Gebruik van de prezent

• Uitdrukken van actuele handelingen: On sada jede. (Hij eet nu.)
• Algemene waarheden: Voda vrije na 100 stupnjeva. (Water kookt bij 100 graden.)
• Toekomstige handelingen in informele context, vooral als het gaat om geplande gebeurtenissen: Sutra idem u školu. (Morgen ga ik naar school.)

Onvoltooid verleden tijd (Imperfekt)

De imperfekt wordt gebruikt om handelingen in het verleden te beschrijven die herhaaldelijk plaatsvonden of gedurende een bepaalde tijd duurden. Dit is een minder gebruikte tijd in het moderne Kroatisch, maar nog steeds belangrijk om te begrijpen voor literatuur en formeel taalgebruik.

Vorming van de imperfekt

De imperfekt wordt gevormd door de stam van het werkwoord met specifieke uitgangen voor elke persoon. Bijvoorbeeld met raditi (werken):

• Ja radijah
• Ti radijaše
• On/Ona/Ono radijaše
• Mi radijasmo
• Vi radijaste
• Oni/One/Ona radijaše

Gebruik van de imperfekt

• Beschrijving van herhaalde of gewoonlijke handelingen in het verleden.
• Handelingen die gedurende een langere periode in het verleden plaatsvonden.
• Beschrijvingen van omstandigheden of situaties in het verleden.

Voorbeeld: Kada sam bio dijete, često sam igrao nogomet. (Toen ik een kind was, speelde ik vaak voetbal.)

Voltooid verleden tijd (Perfekt)

De perfekt is de meest gebruikte verleden tijd in het gesproken Kroatisch. Het drukt handelingen uit die in het verleden zijn voltooid en heeft vaak een relatie met het heden.

Vorming van de perfekt

De perfekt wordt gevormd met de tegenwoordige tijd van het hulpwerkwoord biti (zijn) en het voltooid deelwoord van het hoofdwerkwoord. Bijvoorbeeld met pisati (schrijven):

• Ja sam pisao/pisala (Ik heb geschreven)
• Ti si pisao/pisala
• On/Ona/Ono je pisao/pisala/pisalo
• Mi smo pisali
• Vi ste pisali
• Oni/One/Ona su pisali/pisale/pisala

Gebruik van de perfekt

• Voltooide handelingen in het verleden met een relevantie voor het heden.
• Ervaringen of gebeurtenissen die recentelijk hebben plaatsgevonden.
• Handelingen waarvan het resultaat nog zichtbaar of belangrijk is.

Voorbeeld: Juče sam kupio novu knjigu. (Gisteren heb ik een nieuw boek gekocht.)

Plusquamperfectum (Pluskvamperfekt)

De plusquamperfectum wordt gebruikt om een handeling aan te geven die heeft plaatsgevonden vóór een andere handeling in het verleden. Het wordt vaak vertaald als de voltooid verleden tijd in het Nederlands.

Vorming van de plusquamperfectum

Deze tijd wordt gevormd met de verleden tijd van het hulpwerkwoord biti en het voltooid deelwoord van het hoofdwerkwoord. Bijvoorbeeld met vidjeti (zien):

• Ja bijah vidio/vidjela
• Ti bijaše vidio/vidjela
• On/Ona/Ono bijaše vidio/vidjela/vidjelo
• Mi bijasmo vidjeli
• Vi bijaste vidjeli
• Oni/One/Ona bijahu vidjeli/vidjele/vidjela

Gebruik van de plusquamperfectum

• Handelingen die voltooid waren vóór een andere gebeurtenis in het verleden.
• Om duidelijkheid te scheppen over de volgorde van gebeurtenissen in het verleden.

Voorbeeld: Kada sam stigao, on je već bio otišao. (Toen ik aankwam, was hij al vertrokken.)

Toekomende tijd (Futur I en Futur II)

De toekomende tijd drukt handelingen uit die in de toekomst zullen plaatsvinden. In het Kroatisch bestaan er twee vormen van de toekomst: futur I en futur II.

Futur I

Futur I wordt gevormd met het hulpwerkwoord biti in de tegenwoordige tijd en het infinitief van het hoofdwerkwoord.

• Ja ću pisati (Ik zal schrijven)
• Ti ćeš pisati
• On/Ona/Ono će pisati
• Mi ćemo pisati
• Vi ćete pisati
• Oni/One/Ona će pisati

Futur II

Futur II wordt gebruikt om aan te geven dat een handeling in de toekomst zal zijn voltooid vóór een andere toekomstige handeling. Het is minder gebruikelijk in het dagelijks taalgebruik.

Vorming gebeurt met het hulpwerkwoord biti in futur I en het voltooid deelwoord van het hoofdwerkwoord:

• Ja ću biti napisao/napisala
• Ti ćeš biti napisao/napisala
• On/Ona/Ono će biti napisao/napisala/napisalo
• Mi ćemo biti napisali
• Vi ćete biti napisali
• Oni/One/Ona će biti napisali/napisale/napisala

Gebruik van de toekomende tijd

• Futur I: voorspellingen, plannen, of beloftes voor de toekomst.
• Futur II: benadrukken dat een handeling voltooid zal zijn vóór een ander toekomstig moment.

Voorbeeld futur I: Sutra ću ići u trgovinu. (Morgen zal ik naar de winkel gaan.)

Voorbeeld futur II: Do sutra ću biti završio posao. (Tegen morgen zal ik het werk voltooid hebben.)

Belangrijke verschillen en tips voor het leren van Kroatische tijden

Het begrijpen van de verschillen tussen deze tijden kan verwarrend zijn, vooral vanwege de overlap in gebruik en vorm. Hier zijn enkele belangrijke punten om te onthouden:

• Prezent</ is niet alleen voor het heden, maar soms ook voor toekomstig geplande handelingen.
• Perfekt</ is de meest gebruikte verleden tijd in gesproken taal, terwijl imperfekt vaker in geschreven en formele contexten voorkomt.
• Plusquamperfectum</ wordt gebruikt om een volgorde van gebeurtenissen in het verleden duidelijk te maken.
• Futur I</ is de standaard toekomende tijd, terwijl futur II vooral in formele situaties wordt gebruikt om voltooidheid in de toekomst aan te geven.
• Let op de congruentie van het voltooid deelwoord met het onderwerp in geslacht en getal.