ڕێزمانی سربی: ڕوونکردنەوەی ئاڵۆزییەکانی زمانی سلاڤی باشوور

بانگی هەموو ئارەزوومەندانی زمان و ئارەزوومەندانی بالکان دەکەین! ئایا قەت بیرت لەوە کردۆتەوە کە بچێتە ناو جیهانی ڕێزمانی سربی؟ زمانی سێربی زمانی سلاڤی باشوورە و زمانی فەرمی سربیایە و یەکێکە لە زمانە فەرمییەکانی بۆسنیا و هەرزەگۆڤینا. ئەم زمانە سەرنجڕاکێشە کە نزیکەی 9 ملیۆن قسەکەری ڕەسەنی هەیە، لەگەڵ کرواتی، بۆسنی و مۆنتینیگرۆ لێکچوونی هەیە، بەڵام تایبەتمەندی تایبەتی هەیە کە جیای دەکاتەوە. لەم وتارەدا لایەنە سەرنجڕاکێشەکانی ڕێزمانی سربی دەکۆڵینەوە.

ئەلفوبێی دووان: سیریلیک و لاتینی

یەکێک لە یەکەم شتەکان کە تێبینی دەکەیت دەربارەی سربی بەکارهێنانی دوو ئەلفوبێیە: سیریلیک و لاتینی. ئەلفوبێی سربی سیریلی، بە 30 پیت، لە ساڵی 1818 لەلایەن زمانناس Vuk Karadžić ستانداردکراوە و ئەلفوبێی فەرمی وڵاتەکەیە. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەلفوبێی لاتینی کە لە 30 پیت پێکهاتووە، بەشێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەهێنرێت، بەتایبەتی بۆ پەیوەندی دیجیتاڵی و چوارچێوەی نافەرمی. بەکارهێنانی دوو ئەلفوبێی کارەکتەرێکی بێهاوتا و هەمەلایەنە بە زمانی سربی دەبەخشێت.

بەردی بناغەکان: ناوەکان، جێناوەکان، و حاڵەتەکان

وەک زمانەکانی دیکەی سلاڤی، ڕێزمانی سربی بە دەوری وەرگێڕان دەسوڕێتەوە، کە وشەکان کۆتاییەکانیان بە گوێرەی ئەرکی ڕێزمانیان دەگۆڕن. ئەمە زیاتر لە ناوەکان، جێناوەکان و ئاوەڵناوەکاندا دەردەکەوێت. لە سربیا حەوت حاڵەتی تووشبوون هەیە:

1. ناو- ئاماژە بە بابەتی ڕستەکە دەکات

2. Genitive – خاوەنداریکردن، بابەتی نکۆڵیکردن، یان مانای بەشدار نیشان دەدات

3. Dative – نیشانەی تەنی ناڕاستەوخۆ دەکات

4. تۆمەتبار – مەبەستی راستەوخۆ دەگەیەنێت

5. Vocative – بەکاردێت بۆ ئاراستەکردن یان پەیوەندی کردن بە کەسێک

6. ئامرازی – دەربڕینی ئامرازێک یان شێوازی کردارێک

7. شوێن – شوێن یان بابەتی پێشگری دیاریکراو دیاری دەکات

ناوە سربییەکان سێ ڕەگەزیان هەیە (نێرین، مێ و بێلایەن) و دوو ژمارە (تاک و کۆ). کۆتاییە دیاریکراوەکان بۆ هەر ڕەگەز و ژمارەیەک بە گوێرەی حاڵەتەکە دەگۆڕێت، بۆیە پێویستە ئەم کۆتاییانە لەبەر بکرێت بۆ دروستکردنی ڕستەی ورد لە ڕووی ڕێزمانیەوە.

جوڵە لەگەڵ فرمانەکان: زەمەنەکان، لایەنەکان، و مەزاجەکان

فرمانە سربییەکان ئاڵۆزییەکی سەرنجڕاکێش نیشان دەدەن بە زەمەنەکانیان (ڕابردوو، ئێستا و داهاتوو)، لایەنەکان (تەواوکەر و ناتەواو)، و مەزاج (ئاماژەپێکراو، پێویستی، و مەرجدار). لایەن ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە فرمانە سربیەکاندا، چونکە ئەوە دەگەیەنێت کە ئایا کردارێک بە تەواوکراو دەبینرێت (تەواو) یان بەردەوام. زۆرێک لە فرمانەکان بە جووت دێن کە لایەنە جیاوازەکان دەردەخەن، زۆرجار لە ڕێگەی بەکارهێنانی پێشگر یان پاشگری دیاریکراو.

ئاوەڵناو، ئاوەڵناو، و هەموو ئەو جازە

ئاوەڵناوەکانی سربی هاوڕان لەگەڵ ئەو ناوانەی کە لە ڕووی ڕەگەز، ژمارە و حاڵەتەوە دەستکاری دەکەن. هەروەها شێوەی بەراوردکاری و بەرزیان هەیە بۆ دەربڕینی پلەی جیاوازی کوالێتی. سەرەڕای ئەوەش، ئاوەڵناوەکان زۆرجار لە ئاوەڵناوەوە وەرگیراون و مانای جۆراوجۆر دەگوازنەوە وەک کات و شێواز و شوێن و پلە.

زمانی سربی هەروەها شانازی بە کۆمەڵێک پێکەوەبەستن، پێشگر، ژمارە و تەنۆلکە دەکات کە یارمەتی جوانی زمان دەدات و یارمەتی دروستکردنی ڕستەی ئاڵۆز و مانادار دەدات.

باوەشگرتنی جیهانی ڕێزمانی سربی

ڕێزمانی سربی لەوانەیە لە یەکەم نیگادا زۆر سەرسوڕهێنەر بێت. لەگەڵ ئەوەشدا، کاتێک قووڵتر دەچیتە ناو دیمەنی دەوڵەمەندی کەیسەکان، لایەنەکان، و تایبەتمەندییە زمانەوانییەکانی، زمانێکی زیندوو و دەربڕین دەردەخەیت. فێربوونی زمانی سربی نەک تەنها تێگەیشتنت لە خێزانی زمانی سلاڤی تیژتر دەکات، بەڵکو یارمەتیت دەدات لەگەڵ مێژوو و کەلتوورێکی سەرنجڕاکێش پەیوەست ببیت.

کەواتە بۆچی تەحەدای لێکۆڵینەوەی زیاتر لە ڕێزمانی سربی نەگرنەبەر؟ بە بەردەوامی و سۆزەوە، لەوانەیە ڕۆژێک خۆت ببینیت بە شەقامەکانی بێلگراد پیاسە دەکەیت و گفتوگۆی زیندوو لەگەڵ خەڵکی ناوچەکە بە زمانی دایکیان دەکەیت. فێربوونێکی دڵخۆش!