मराठी भाषेत निसर्ग आणि पर्यावरणाशी संबंधित असलेल्या शब्दांच्या शब्दसंग्रहाच्या माध्यमातून आपण मराठी भाषेच्या नजरेतून निसर्गाच्या सौंदर्याचा अनुभव घेऊया. निसर्ग आणि पर्यावरण हे आपले जीवन समृद्ध करणारे महत्त्वाचे घटक आहेत. मराठी भाषेत या संदर्भातील काही महत्त्वाच्या शब्दांच्या अर्थांबद्दल जाणून घेऊया.

निसर्गाशी संबंधित शब्द

वृक्ष – वृक्ष म्हणजे मोठे झाड जे जमिनीवरून उगवते आणि त्याला मोठी खोड असते.
आमच्या बागेत अनेक प्रकारचे वृक्ष आहेत.

फूल – फूल म्हणजे वनस्पतीचा रंगीत आणि सुगंधित भाग जो प्रजननासाठी महत्त्वाचा असतो.
गुलाबाचे फूल खूप सुंदर आणि सुगंधित असते.

पक्षी – पक्षी म्हणजे उडणारे प्राणी ज्यांना पंख असतात आणि ते अंडी घालतात.
सकाळी उठल्यावर पक्ष्यांचे गाणे ऐकणे खूप आनंददायक असते.

वन – वन म्हणजे मोठ्या प्रमाणावर वृक्षांची गर्दी असलेला प्रदेश.
सह्याद्री पर्वतरांगेत अनेक घनदाट वन आहेत.

पाण्याचा झरा – पाण्याचा झरा म्हणजे जमिनीखालील पाण्याचा प्रवाह जो जमिनीवर येतो.
गावातील पाण्याचा झरा उन्हाळ्यातही कधी कोरडा होत नाही.

डोंगर – डोंगर म्हणजे जमिनीचा उंच भाग जो पर्वतरांगेचा भाग असतो.
सह्याद्रीच्या डोंगरांमध्ये ट्रेकिंग करणे खूप रोमांचक असते.

पशु आणि प्राणी

वाघ – वाघ म्हणजे जंगलातील एक मोठा आणि शक्तिशाली मांसाहारी प्राणी.
ताडोबाच्या जंगलात वाघ पाहणे एक अद्वितीय अनुभव आहे.

हत्ती – हत्ती म्हणजे मोठ्या आकाराचा आणि लांब सोंड असलेला प्राणी.
हत्तीची सवारी करण्याचा अनुभव खूप अविस्मरणीय असतो.

माकड – माकड म्हणजे झाडांवर राहणारा आणि उड्या मारणारा प्राणी.
सिंहगड किल्ल्यावर अनेक माकडं पाहायला मिळतात.

साप – साप म्हणजे लांब आणि बिनपायांचा प्राणी जो विषारी असू शकतो.
साप पाहून लोक घाबरतात, पण ते काही वेळा निरुपद्रवी असतात.

मोर – मोर म्हणजे रंगीत पंख असलेला आणि पावसाळ्यात नृत्य करणारा पक्षी.
मोराचा नृत्य पाहणे एक अद्वितीय दृश्य आहे.

पर्यावरणाशी संबंधित शब्द

प्रदूषण – प्रदूषण म्हणजे वातावरणात हानिकारक पदार्थांचे वाढलेले प्रमाण.
शहरातील वाढते प्रदूषण आरोग्यासाठी हानिकारक आहे.

वातावरण – वातावरण म्हणजे पृथ्वीच्या भोवतालचे हवेचे आवरण.
वातावरणातील बदलांमुळे हवामानात अनपेक्षित बदल होत आहेत.

जैवविविधता – जैवविविधता म्हणजे एखाद्या क्षेत्रातील विविध प्रकारच्या वनस्पती आणि प्राण्यांचे अस्तित्व.
सह्याद्री पर्वतरांगेत जैवविविधता अत्यंत श्रीमंत आहे.

पुनर्वापर – पुनर्वापर म्हणजे वापरलेल्या वस्तूंचा पुन्हा वापर करणे.
प्लास्टिकच्या वस्तूंचा पुनर्वापर करणे पर्यावरणासाठी चांगले आहे.

नैसर्गिक संसाधने – नैसर्गिक संसाधने म्हणजे नैसर्गिकरित्या उपलब्ध असलेल्या वस्तू ज्या मानवी उपयोगासाठी महत्त्वाच्या आहेत.
पाण्याचे नैसर्गिक संसाधन जपून वापरणे आवश्यक आहे.

हरितगृह परिणाम – हरितगृह परिणाम म्हणजे पृथ्वीच्या वातावरणात उष्णता वाढल्यामुळे होणारे परिणाम.
हरितगृह परिणामामुळे ग्लोबल वॉर्मिंग वाढत आहे.

प्लास्टिक – प्लास्टिक म्हणजे एक कृत्रिम पदार्थ जो विविध वस्तू बनवण्यासाठी वापरला जातो.
प्लास्टिकच्या वापरामुळे प्रदूषण वाढत आहे.

सौर ऊर्जा – सौर ऊर्जा म्हणजे सूर्याच्या किरणांपासून मिळवलेली ऊर्जा.
सौर ऊर्जा पर्यावरणास अनुकूल आहे.

पवन ऊर्जा – पवन ऊर्जा म्हणजे वाऱ्याच्या जोरावर मिळवलेली ऊर्जा.
पवन ऊर्जा ही अक्षय ऊर्जा स्रोतांपैकी एक आहे.

कार्बन पदचिन्ह – कार्बन पदचिन्ह म्हणजे एखाद्या व्यक्ती किंवा संस्थेने निर्माण केलेल्या कार्बन डायऑक्साइडचे प्रमाण.
आपले कार्बन पदचिन्ह कमी करण्यासाठी प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.

हवामान आणि वातावरण

हवामान – हवामान म्हणजे एखाद्या प्रदेशातील दीर्घकालीन वातावरणीय स्थिती.
हवामान बदलामुळे कृषी क्षेत्रावर परिणाम होत आहे.

तापमान – तापमान म्हणजे हवेतील उष्णतेची मोजणी.
उन्हाळ्यात तापमान खूप वाढते.

आर्द्रता – आर्द्रता म्हणजे हवेतील ओलसरपणाचे प्रमाण.
वातावरणातील आर्द्रता वाढल्यामुळे ऊब वाढते.

वाऱ्याचा वेग – वाऱ्याचा वेग म्हणजे वारा वाहण्याचा वेग.
वादळाच्या वेळी वाऱ्याचा वेग खूप वाढतो.

पर्जन्यमान – पर्जन्यमान म्हणजे एखाद्या प्रदेशातील पावसाचे प्रमाण.
कोकणातील पर्जन्यमान खूप जास्त असते.

वातावरणीय दबाव – वातावरणीय दबाव म्हणजे हवेचा वजन जो पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर पडतो.
वातावरणीय दबावातील बदलांमुळे हवामान बदलते.

हवामान अंदाज – हवामान अंदाज म्हणजे भविष्यातील हवामान कसे असेल याचा अंदाज.
हवामान अंदाजानुसार उद्या पाऊस पडेल.

वनस्पती आणि झाडे

झाड – झाड म्हणजे लहान किंवा मध्यम आकाराची वनस्पती जी जमिनीवर उगवते.
आमच्या बागेत सुंदर झाडे आहेत.

गवत – गवत म्हणजे जमिनीवर पसरलेली लहान वनस्पती.
पावसाळ्यात गवत खूप वाढते.

फळझाड – फळझाड म्हणजे फळे देणारे झाड.
आमच्या बागेत अनेक फळझाडे आहेत.

औषधी वनस्पती – औषधी वनस्पती म्हणजे औषधांमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या वनस्पती.
तुळस ही एक औषधी वनस्पती आहे.

फळे – फळे म्हणजे झाडांवर लागणारे खाद्य पदार्थ.
आंबा हे माझे आवडते फळ आहे.

फांदी – फांदी म्हणजे झाडाच्या खोडापासून निघणारी लहान शाखा.
झाडाच्या फांदीवर पक्षी बसले होते.

मुळे – मुळे म्हणजे झाडाच्या खालच्या भागातील जमिनीत जाणारी भाग.
मुळे जमिनीतून पाणी शोषतात.

पान – पान म्हणजे झाडाच्या फांद्यांवर उगवणारा हिरवा भाग.
पानांचे रंग बदलणे हिवाळ्यात दिसते.

जलचर जीव

मासा – मासा म्हणजे पाण्यात राहणारा जलचर जीव.
गावाच्या तलावात खूप मासे आहेत.

डॉल्फिन – डॉल्फिन म्हणजे सागरी स्तनपायी प्राणी ज्याला उड्या मारणे आवडते.
डॉल्फिन बघणे खूप आनंददायक असते.

शार्क – शार्क म्हणजे मोठा आणि भयानक मांसाहारी मासा.
शार्क पाहणे साहसी अनुभव असतो.

कासव – कासव म्हणजे कठोर कवच असलेला जलचर जीव.
समुद्र किनार्यावर कासवे अंडी घालतात.

सुसर – सुसर म्हणजे लांब नाक असलेला जलचर प्राणी.
सुसर नदीच्या किनारी आढळतो.

जेलिफिश – जेलिफिश म्हणजे पारदर्शक आणि जेलीसारखा जलचर जीव.
जेलिफिशला स्पर्श करणे खूप धोकादायक असते.

सागर – सागर म्हणजे पृथ्वीवरील मोठा जलाशय.
सागराच्या किनारी बसून सूर्यास्त पाहणे खूप सुंदर असते.

तलाव – तलाव म्हणजे स्थिर पाण्याचा छोटा जलाशय.
गावातील तलावात मासेमारी करणे लोकांना आवडते.

नदी – नदी म्हणजे वाहणारा जलप्रवाह जो समुद्रात जाऊन मिळतो.
गंगा नदी भारतातील पवित्र नदी आहे.

भूगोल आणि पर्यावरणीय घटक

पर्वत – पर्वत म्हणजे उंच उंच डोंगरांची शृंखला.
हिमालय पर्वत जगातील सर्वोच्च पर्वत आहे.

समुद्र – समुद्र म्हणजे पृथ्वीवरील मोठा पाण्याचा भाग.
अरबी समुद्र भारताच्या पश्चिमेला आहे.

खाडी – खाडी म्हणजे समुद्राच्या किनार्यावर असलेली लहान जलाशय.
बंगालची खाडी भारताच्या पूर्वेला आहे.

वाळवंट – वाळवंट म्हणजे विस्तीर्ण आणि कोरडा प्रदेश जिथे पाऊस कमी पडतो.
थार वाळवंट भारताच्या पश्चिम भागात आहे.

नदी – नदी म्हणजे वाहणारा जलप्रवाह जो समुद्रात जाऊन मिळतो.
गंगा नदी भारतातील पवित्र नदी आहे.

गाय – गाय म्हणजे दूध देणारा पाळीव प्राणी.
गावातील गायींचे दूध खूप पोषक असते.

कौशल्य – कौशल्य म्हणजे एखादी गोष्ट करण्याची क्षमता किंवा निपुणता.
त्याचे संगणक कौशल्य खूप चांगले आहे.

याद्वारे आपण निसर्ग आणि पर्यावरणाशी संबंधित मराठी शब्दांची माहिती घेतली. या शब्दांच्या माध्यमातून आपण निसर्गाच्या विविध पैलूंना अधिक चांगल्या प्रकारे समजू शकतो. निसर्ग आणि पर्यावरणाचे रक्षण करणे आपले कर्तव्य आहे, आणि या शब्दांच्या माध्यमातून आपण त्यासाठी अधिक जागरूक होऊ शकतो.